Hộ Kinh Doanh Có Phải Đóng BHXH Không?

Trong quá trình vận hành hoạt động sản xuất kinh doanh, nhiều hộ kinh doanh thường băn khoăn về nghĩa vụ tham gia bảo hiểm xã hội. Câu hỏi “Hộ kinh doanh có phải đóng BHXH không?” không chỉ là mối quan tâm của chủ hộ, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động làm việc trong mô hình này. Bài viết dưới đây Gia đình Kế toán sẽ giúp bạn hiểu rõ quy định pháp luật hiện hành, các trường hợp phải tham gia, cũng như những quyền lợi và lưu ý quan trọng liên quan đến BHXH của hộ kinh doanh.

I. BHXH bắt buộc cho chủ Hộ kinh doanh từ 01/07/2025

1. Quy định mới về BHXH bắt buộc cho chủ HKD 

Theo Khoản 1 Điều 2 Luật BHXH số 41/2024 có hiệu lực từ 1.7.2025 đã quy định đối tượng tham gia BHXH bắt buộc và bảo hiểm xã hội tự nguyện.

Trong đó, người lao động là công dân Việt Nam thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc bao gồm: Chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh tham gia theo quy định của Chính phủ.

Như vậy, theo Luật BHXH 2024, chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh cũng thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc từ ngày 1.7.2025.

>>> Xem thêm: Hướng Dẫn Chuyển Hộ Kinh Doanh Thành Doanh Nghiệp

2. Mức đóng và cách tính chi tiết cho Chủ Hộ kinh doanh

Công thức chung để xác định số tiền BHXH, BHYT mà chủ HKD phải đóng hàng tháng như sau:

Tổng mức đóng hàng tháng = Tỷ lệ đóng (BHXH + BHYT) x Tiền lương tháng làm căn cứ đó

Một trong những điểm linh hoạt nhất của quy định mới là cho phép chủ HKD được quyền tự lựa chọn mức thu nhập làm căn cứ đóng BHXH. Tuy nhiên, sự lựa chọn này phải nằm trong một khung giới hạn do pháp luật quy định:   

- Mức thấp nhất (sàn): Phải bằng "mức tham chiếu". Theo quy định hiện hành, khi mức lương cơ sở chưa bị bãi bỏ, mức tham chiếu được xác định bằng mức lương cơ sở, hiện là 2.340.000 đồng/tháng.   

- Mức cao nhất (trần): Tối đa bằng 20 lần "mức tham chiếu", tương đương 20×2.340.000=46.800.000 đồng/tháng.

Chủ HKD sẽ phải đóng vào các quỹ sau:

• Bảo hiểm xã hội (25%): Tỷ lệ này được phân bổ vào hai quỹ thành phần: 3% vào quỹ Ốm đau và Thai sản; và 22% vào quỹ Hưu trí và Tử tuất.   

• Bảo hiểm y tế (4.5%): Tỷ lệ này được tính trên cùng mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH đã lựa chọn.   

Như vậy, tổng tỷ lệ đóng của chủ HKD là 29.5% trên mức lương đã đăng ký.

3. Quyền lợi Hộ kinh doanh được hưởng khi đóng BHXH

Khi thực hiện nghĩa vụ đóng BHXH bắt buộc, chủ HKD sẽ được đảm bảo các quyền lợi an sinh xã hội cơ bản, bao gồm:

• Chế độ ốm đau

• Chế độ thai sản

• Chế độ hưu trí

• Chế độ tử tuất    

Bên cạnh đó, một trong những lợi ích thiết thực và tức thời nhất là việc được cấp thẻ BHYT để sử dụng cho các dịch vụ khám, chữa bệnh. Các quyền lợi này tuân thủ nguyên tắc "đóng cao hưởng cao", nghĩa là mức trợ cấp ốm đau, thai sản và đặc biệt là mức lương hưu sau này sẽ phụ thuộc trực tiếp vào mức lương làm căn cứ đóng BHXH mà chủ HKD đã lựa chọn.   

Pháp luật cho phép chủ hộ kinh doanh tự chọn mức đóng BHXH, tạo sự linh hoạt nhưng cũng là bài toán tài chính. Nhiều người mới kinh doanh hoặc dòng tiền chưa ổn định thường chọn mức sàn (2.340.000 đồng) để giảm chi phí, song điều này khiến lương hưu sau này rất thấp. Với hộ có tài chính ổn định, nên cân nhắc đóng cao hơn như một hình thức tiết kiệm, đầu tư cho tương lai được Nhà nước bảo hộ. Lời khuyên là đánh giá thực tế, có thể đóng mức thấp ban đầu và điều chỉnh tăng sau mỗi 12 tháng để tối ưu quyền lợi hưu trí lâu dài.

II. Duy trì và tối ưu nghĩa vụ đóng BHXH cho người lao động

Bên cạnh nghĩa vụ mới đối với bản thân, các HKD có sử dụng lao động vẫn phải tiếp tục duy trì và thực hiện đúng nghĩa vụ đóng BHXH cho người lao động theo quy định đã có từ trước.

Tổng mức đóng các loại bảo hiểm bắt buộc cho một người lao động tại HKD là 32% trên tiền lương tháng đóng BHXH của người đó. Trách nhiệm tài chính này được phân bổ cho cả HKD và người lao động :   

• Hộ kinh doanh đóng: 21.5%
• Người lao động đóng: 10.5% (được trích trực tiếp từ tiền lương hàng tháng)    

III. Rủi ro khi không tuân thủ các quy định về đóng BHXH

Việc không tuân thủ các quy định về BHXH sẽ khiến HKD phải đối mặt với những hậu quả pháp lý và gánh nặng tài chính nghiêm trọng.

1. Các hành vi vi phạm điển hình

Theo Điều 17 Luật BHXH 2014 và các văn bản hướng dẫn, các hành vi vi phạm phổ biến bao gồm:   

• Trốn đóng: Cố tình không đăng ký tham gia BHXH cho các đối tượng thuộc diện bắt buộc (cả chủ hộ và người lao động).

• Chậm đóng: Đã đăng ký tham gia nhưng không nộp tiền đúng thời hạn quy định.

• Đóng không đúng mức: Kê khai mức lương làm căn cứ đóng BHXH cho người lao động thấp hơn so với mức lương thực tế chi trả.

• Đóng không đủ số người: Bỏ sót, không đăng ký tham gia cho một hoặc một vài người lao động đủ điều kiện.

2. Mức xử phạt vi phạm hành chính

Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định các mức phạt tiền cụ thể đối với các hành vi vi phạm về đóng BHXH, có thể áp dụng cho cả HKD :   

• Phạt tiền từ 12% đến 15% tổng số tiền phải đóng (nhưng không quá 75 triệu đồng) đối với hành vi chậm đóng.

• Phạt tiền từ 18% đến 20% tổng số tiền phải đóng (nhưng không quá 75 triệu đồng) đối với hành vi đóng không đúng mức hoặc không đủ số người.

• Phạt tiền từ 50 triệu đồng đến 75 triệu đồng đối với hành vi trốn đóng BHXH (khi chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự).

3. Biện pháp khắc phục hậu quả 

Ngoài việc bị phạt tiền, HKD vi phạm còn phải thực hiện các biện pháp khắc phục hậu quả, đây mới chính là gánh nặng tài chính lớn nhất:

- Truy thu: Bị buộc phải nộp đủ toàn bộ số tiền BHXH còn thiếu cho tất cả các tháng đã vi phạm.   

- Nộp tiền lãi: Phải nộp thêm một khoản tiền lãi tính trên số tiền chậm đóng hoặc trốn đóng.

Mức lãi suất này rất cao, được tính bằng 02 lần lãi suất đầu tư quỹ BHXH bình quân của năm trước liền kề. Đây là một chế tài tài chính rất nặng, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến dòng tiền của HKD.   

>>> Xem thêm: Doanh Thu Bao Nhiêu Thì Hộ Kinh Doanh Phải Nộp Thuế?

IV. Giải đáp Tình huống Chuyên sâu (FAQ)

Phần này Gia đình Kế toán sẽ giải đáp một số câu hỏi và tình huống phức tạp thường gặp trong thực tế, giúp chủ HKD có cái nhìn toàn diện hơn.

Câu 1: Chủ HKD đồng thời đi làm công ty và đã đóng BHXH bắt buộc ở đó thì có phải đóng thêm với tư cách chủ HKD không?

Trả lời: KHÔNG. Theo nguyên tắc của Luật BHXH, một người tại một thời điểm chỉ tham gia BHXH bắt buộc tại một nơi duy nhất. Nếu chủ HKD đang có một HĐLĐ với một công ty khác và đã được công ty đó đóng BHXH bắt buộc, thì họ sẽ không phải đóng thêm BHXH với tư cách là chủ HKD. Tuy nhiên, chủ HKD cần lưu giữ các giấy tờ chứng minh việc đang tham gia BHXH ở nơi khác để xuất trình khi cơ quan chức năng yêu cầu.   

Câu 2: Chủ HKD đã đến tuổi nghỉ hưu, thậm chí đang hưởng lương hưu, có phải tham gia BHXH bắt buộc không?

Trả lời: KHÔNG. Đối tượng tham gia BHXH bắt buộc theo Luật BHXH 2024 là "người lao động", được hiểu là những người trong độ tuổi lao động. Những người đã đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định hoặc đang trong thời gian hưởng lương hưu hàng tháng thì không còn thuộc đối tượng phải tham gia BHXH bắt buộc nữa.   

Câu 3: Hộ kinh doanh tạm ngừng kinh doanh thì nghĩa vụ đóng BHXH xử lý thế nào?

Trả lời: Khi HKD thực hiện thủ tục thông báo tạm ngừng kinh doanh với cơ quan đăng ký kinh doanh, họ cũng cần đồng thời làm thủ tục báo tạm dừng đóng BHXH với cơ quan BHXH. Trong suốt thời gian tạm ngừng kinh doanh đã đăng ký, nghĩa vụ đóng BHXH sẽ được tạm dừng đối với cả chủ hộ và người lao động (nếu có). Tương ứng, khoảng thời gian này cũng sẽ không được tính là thời gian tham gia BHXH để hưởng các chế độ sau này.

Câu 4: Những khó khăn thực tế mà các HKD nhỏ sẽ gặp phải là gì và giải pháp?

Phân tích khó khăn: Các HKD, đặc biệt là quy mô nhỏ và siêu nhỏ, sẽ đối mặt với một số thách thức như: thiếu kiến thức chuyên sâu về pháp luật lao động và BHXH; gánh nặng chi phí phát sinh (cả tiền đóng BHXH và chi phí tuân thủ); không quen với các thủ tục hành chính, đặc biệt là việc kê khai điện tử và sử dụng chữ ký số.   

Hãy xem việc đóng BHXH không chỉ là một nghĩa vụ pháp lý cần tuân thủ để tránh bị phạt, mà còn là một khoản đầu tư quan trọng cho sự an toàn và ổn định lâu dài của chính bản thân, gia đình và những người lao động đã gắn bó với mình.

>>> Tham khảo: Khóa Học Kế Toán Hộ Kinh Doanh Cá Thể: Học Ở Đâu Tốt?